بازنگری اقتصاد‘ سیاست و جامعة ایران در آستانه قرن نوزدهم

یکی از معضلات بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی ایران عصر قاجار(قرن سیزدهم هجری)‘ فقدان اطلاعات و دانش غنی پیرامون مقاطع و مراحل اولیه این عصر می باشد. برخلاف مراحل پایانی ایران عصر قاجار‘ یعنی دهه های پایانی قرن نوزدهم و دو دهة نخست قرن بیستم که در مجموع منابع و آثار نسبتاً غنی وجود دارد‘ در خصوص ایران مراحل نخست شکل گیری قاجارها ما با آثار ومنابع فراوانی روبه رو نیستیم. به طور کلی منابع این مقطع را می توان به دو بخش تقسیم نمود. نخست برخی از تذکره ها و آثاری که توسط کاتبین و منشی های درباری تهیه شده وگروه دوم که براساس منابع خارجی ها می باشد. بخشی از منابع خارجی شامل سفرنامه ها‘ خاطرات یا آثاری از این دست می شود که توسط غربی هایی که از ایران عبور کرده یا به قصد دیدار یا مأموریت دیپلوماتیک مدتی در ایران زندگی کرده اند ‘ تهیه شده است. بخش دیگر شامل گزارشات رسمی کنسولگری های کشورهای غربی می شود که عمدتاً شامل انگلستان‘ روسیه و فرانسه است. در این مقاله تلاش شده تا با استفاده ا زمجموعه این منابع تصویر و شماء کلی از وضعیت عمومی ایران در سال های آغازین قرن نوزدهم که مصادف می شود با شکل گیری و تثبیت حاکمیت قاجارها‘ ارائه شود.